Vorige weken heb je gemerkt dat ik vakantie had. Het bericht van twee weken geleden was in omvang en inhoudelijkheid nogal uit de hand gelopen...kennelijk een overvloed aan tijd zul je gedacht hebben;-) Afgelopen week had ik een korter bericht maar dat kwam echt alleen doordat mijn SPAGHETTI site (en mijn andere sites op die server) gehackt waren en dat ik veel tijd kwijt was met het herstel...

Vakantie... Wat je in ieder geval gemerkt moet hebben is dat de fotografie bij beide berichten bestond uit losse foto's, zoals ik die tijdens vakanties op Vlieland maak. Eenvoudigweg simpel-mooie vakantiefoto's en ook rare foto-experimenten, op zoek naar een betekenisvolle serie. Wel allemaal foto's die ik min of meer in 'eigen' omgeving maakte (naast eventuele buitenland-vakanties kom ik de afgelopen 20 jaar altijd minimaal twee weken per zomer op Vlieland).

Beperking

Vlieland is 'eigen omgeving', en qua afmeting erg beperkt. Beter gezegd: beperkend. Deze week wil ik het over "beperking" hebben. Beperking in de zin van een afkadering en inperking van de omgeving is één vorm. In mijn geval is Vlieland zeker ook nog een inhoudelijke fotografische beperking. Ik heb alles daar al tientallen keren gezien en er verandert eigenlijk nooit iets. En als er iets verandert is dat niet echt spectaculair te noemen. Als ik daar boeiende (dus niet alleen mooie) foto's wil maken, moet ik er dus echt zelf iets aan toevoegen; een visie of betekenis. Een handtekening, zeg maar.

Beperking kun je ook in thematiek of techniek zoeken. Je zou een serie over "hoop" kunnen maken op negatief-film, of een digitale serie over "nacht en dag" en jezelf dwingen om een serie van 5 beelden te maken. Je zou de beperking ook in de vorm kunnen zoeken (alleen vierkant) of in grootte (maximaal de grootte van een briefkaart).

Vooral die laatste beperking, de grootte, is een moeilijke, vaak wordt groot en veel als "big is beautiful" ervaren; beeld wordt inderdaad al snel indrukwekkend als het enorm is. Een portret van 4 meter hoog komt anders binnen dan wanneer je het bekijkt op de afmeting van een 'normaal' vel papier. In veel gevallen een keuze, maar niet altijd. In deze aflevering wil ik me beperken tot fotografie die noodzakelijk een nog kleiner formaat heeft en toch erg veel indruk op me heeft gemaakt.

Polaroid

De fotografie van deze week heeft niet een negatief of een digitaal bestand, maar ís wat het ís. Polaroid. Een techniek waarmee je telkens één fysieke foto maakt; een echte momentopname. Die foto is uniek; als fotograaf bepaal je wat er op staat, hoe, waarom en op welk exact moment. Er is er echt maar 1 van; anders dan wanneer je op negatief werkt of digitaal. Dan kun je vóór het afdrukken nog uitgebreid bewerken, vergroten of verkleinen en bovendien meermalen hetzelfde resultaat afdrukken. Polaroid is precies zoals de foto uit de camera komt; er komt geen Photoshop of wat dan ook aan te pas. Na het moment heb je geen enkele invloed meer op het resultaat. Dat moment is daarmee eenmalig en uniek vastgelegd. En ja, natuurlijk kun je op grond van die vastlegging ook wel een groter en/of bewerkt beeld maken, maar van het origineel is er maar 1.

Poëtisch beeld

Eén van mijn favoriete regisseurs/filmers is Andrei Tarkovsky; een Russische filmer die films met erg krachtige poëtische beelden maakt. Die, vrij romantische, visualisaties hebben allemaal een basis van maatschappelijke kritiek. Een paar voorbeelden van zijn films zijn Nostalghia, de Spiegel, Stalker en mijn persoonlijke favoriet Solaris. In veel van zijn films gebruikt hij beelden die teruggrijpen op zijn eigen omgeving; daardoor ontstaat een overtuigende nabijheid en vertrouwdheid van dat beeld. Een poëtische mengvorm van eigenheid, directheid en mystiek waar ik best jaloers op ben.

Naast films maakte Tarkovsky ook prachtige Polaroids. Na zijn dood werd een selectie daarvan uitgegeven in het boek "Instant Light". Polaroids zijn door hun kleuren en zachtheid de perfecte form voor het beeld van Tarkovsky. Hij heeft zelf nooit de intentie gehad om die Polaroids als onderdeel van zijn werk te gebruiken; pas postuum zijn ze geëxposeerd en in boekvorm uitgebracht. Ik zal een paar van die beelden laten zien; wel (hierbij) met vermelding van de maker Andrei Tarkovsky, maar zonder zijn expliciete toestemming om deze foto's als "citaat" te gebruiken. Omdat hij in 1986 overleden is, verwacht ik daar niet veel problemen mee.

Subtiliteit

Het werk en persoonlijk leven van Tarkovsky wordt gekenmerkt door poëzie, nostalgie, afscheid, weemoed, onbegrijpelijkheid, mystiek, hoop en gemiste kansen zowel in film als in foto als in huiselijk geluk. Boeiend daarbij in dit kader is dat de fotografie met de Polaroid techniek de dubbelheid van "de dingen die gebeuren en de dingen die hadden kunnen gebeuren" prachtig maar ook confronterend helder illustreert. Op het moment dat je de Polaroid maakt is ie er al zo als ie is en zal blijven; de werkelijkheid heeft zich gesplitst in een vaststaande wereld en een wereld waar de tijd nog wel doortikt.

Erg weinig

Zelf heb ik erg weinig Polaroids gemaakt. Dat komt natuurlijk ook doordat je er een Polaroid camera voor nodig hebt en het een relatief dure techniek is, die ik zeker in mijn jeugd niet kon betalen. Een paar Polaroids heb ik later op de fotoacademie gemaakt, maar die zijn het niet waard om getoond te worden (als ik ze al kon vinden). Ooit heb ik ook nog eens een app op mijn telefoon gehad die zogenaamde Polandroids (ja, creatief gemengd met het besturingssysteem Android) maakte. Leuk techniekje. Een beetje Instagram avant la lettre. Een paar voorbeeldjes...

Niet meer doen

Zoals we op de fotoacademie zeiden : "maar niet meer doen"... Het is een techniekje, en het beeld wordt vooral lollig of aantrekkelijk door het techniekje. Niet door wat er op staat, niet door het hoe, niet door mijn keuzes, niet door mijn handtekening. Niet meer doen dus... Dat geldt natuurlijk alleen voor mijn "Polaroids". Die van Tarkovsky gaan wel ergens over, juist door zijn handtekening.

Je kunt niet zonder beperking

Zoals je ziet, de Polaroids van Tarkovsky zijn helemaal OK op klein formaat. Als je die groot en indrukwekkend zou afdrukken zou je iedere vorm van intimiteit kapot drukken. Juist die kleinheid maakt dat ze aanraakbaar worden. De poëtische vertrouwdheid en nabijheid wordt juist bepaald door de beperking van formaat en techniek (kleur, vaagheid, eenmaligheid)... Volgende week verder over intimiteit aan de hand van een aantal van mijn eigen klein-bedoelde beelden. Klein=krachtig !

Verder lezen en kijken

Een iets uitgebreider (Nederlandstalige) achtergrondverhaal over de Polaroids van Tarkovsky tref je aan op RektoVerso

Meer beeld tref je aan op lomography.com

Op Gwarlingo tref je meer beeldmateriaal aan en een achtergrondverhaal in het Engels.

Onderstaand een Youtube filmpje waarin een aantal van de Polaroids op een muziekje zijn gezet :