Inderdaad; dat kon je aan zien komen met zo'n titel : Zen en de kunst van het motoronderhoud is typisch zo'n boek dat iedereen kent. In ieder geval van naam en vaak ook de omslag, want het staat in bijna alle boekenkasten. Veel mensen hebben het boek nooit gelezen en veel anderen zijn er wel in gestart maar niet doorheen gekomen. Bij mij was het heel lang al niet veel anders, sterker nog, ik had op zeker moment zelfs twee exemplaren die ik nooit had ingekeken in de kast staan. Ik denk dat ik toch zeker behoorlijk in de 30 was voordat ik het boek uiteindelijk heb gelezen. En het prachtig vond. En dit boek kwam, dat heb je soms, precies op het juiste moment in mijn leven.

Ik ga het echt niet kort samenvatten; als je het boek niet kent moet je zelf maar even zoeken naar een samenvatting, of, beter nog, het boek zelf lezen. Wel ga ik het heel even hebben over de dubbelheid der dingen, waar ik het al een paar weken over heb en die ik ook in dit boek aantrof. Zen en de kunst van het motoronderhoud heeft twee lagen, die, en ik denk dat ik daar zo door geraakt was, volledig los van elkaar staan, die ieder hun eigen waarheid hebben en zich beide als een roadtrip voortbewegen en daardoor toch met elkaar te maken hebben.

Kwaliteit als referentiekader

De ene laag in Zen gaat over de gebeurtenissen; over de fysieke roadtrip, de tocht per motor van Oost naar West door Amerika, over een vader, zijn zoon en een bevriend echtpaar. Over de tegenwind, over prachtige landschappen, over motorpech, over ergernissen, over wegrestaurants, en verrassend genoeg gaat het ook echt over motoronderhoud. De andere laag die in de vorm van vertellingen door de eerste reis heen is geweven, gaat over dezelfde reis van dezelfde hoofdpersoon in een vorig leven. Dat vorige leven sluipt tijdens de fysieke reis weer langzaam het hoofd binnen. Gaandeweg wordt duidelijk dat het vorig leven zijn einde vond door een behandeling met electroshocks. Die tweede laag die zich als een meer inhoudelijke roadtrip door het boek slingert, gaat dan ook vooral over filosofisch puzzelwerk, over geestelijke verwarring, over psychiatrische opname, over een zoektocht naar waarden (de ondertitel van het boek) die in dat vorige leven ernstig uit hand liep, en uiteindelijk over het begrip kwaliteit. Kwaliteit als kader om de betekenis en waarde van de werkelijkheid te beoordelen.

Vorige week had ik het over de dingen die gebeuren en die hadden kunnen gebeuren; over de toevallige realiteit die wij meemaken en alle andere realiteiten die niet het daglicht zien (zie ook mijn blog a first frame). We eindigden vorige week met de film Mr Nobody, waarbij vanaf  een essentieel keuzemoment in het leven ook alle volgende keuzes anders hadden gekund. En toch was ieder van die mogelijke levens met ieder van die keuzemogelijkheden ook een 'echt' leven geweest; een leven met alles er op en er aan; een leven met kwaliteit. Over kwaliteit wil ik het vandaag met je hebben. En dan met name wanneer jij en ik kwaliteit als maatstaf gebruiken, als referentiekader om de wereld te bekijken en waarderen. Maar hoe herken je kwaliteit ? En wat doet kwaliteit met je ? Geen theorie, geen waarheden, maar vrijblijvende bespiegelingen aan de hand van iets fotografisch. Ook zeker niet met de pretentie alomvattend te zijn, maar hopelijk wel prikkelend.

Is kwaliteit hetzelfde als mooi ?

Of eigenlijk bedoel ik : is 'mooi' voldoende om van kwaliteit te kunnen spreken. Is 'mooi' überhaupt wel een onderdeel van kwaliteit ? Of werkt het andersom en bepaalt kwaliteit het inhoudelijk verschil tussen mooi en goed ? Mooi is niet altijd goed en inhoudelijk goed is ook al zeker niet altijd mooi. Om met een eerste antwoord te beginnen : ja, zelf denk ik dat kwaliteit te maken heeft met dat verschil tussen mooi en goed en ik denk dat mooi op zich geen indicatie voor kwaliteit is. Als voorbeeld een foto die best mooi is, zoals onderstaande foto die ik een aantal jaar geleden maakte met een uitzicht over Lissabon. Mooi ? Ja, dat durf ik best te zeggen. Verder dan mooi komt het helaas niet, terwijl er eigenlijk niks mis mee is. De compositie deugt, de kleuren deugen, de zon valt spannend over de stad en de lucht is prachtig blauw. Zelfs technisch is er weinig mis mee. Kortom, een kalender-waardige foto.

Een mooie foto of een foto van iets moois.

Vaak zeggen mensen bij zo'n foto als die van het uitzicht over Lissabon : 'wat een prachtige foto' en sommigen denken zelfs dat ik daarvoor verantwoordelijk ben : 'jij maakt mooie foto's'. Nee hoor, dat is gewoon een foto van iets moois. Ik voeg er natuurlijk wel iets aan toe door waar ik sta, wanneer ik daar sta, hoe ik kader en hoe ik het beeld bewerk, maar nee, een mooie foto van iets moois maken is helemaal niet zo moeilijk. We kijken immers allemaal graag naar iets moois en verwarren dan de 'mooiheid' van de foto met de mooiheid van wat er op staat. Veel moeilijker wordt het om van een min of meer 'gewoon' onderwerp iets te maken waar mensen naar willen kijken.

Het beeld van een zonnig Lissabon zet ik daarom af tegen een tweede beeld; een portret van een man die ik ooit 's-ochtends vroeg in Nijmegen aantrof. Hij stond op de stoep te wachten op iets. Zo te zien wist hij zelf niet helemaal waar hij precies op wachtte. Achteraf vrees ik, ook door het vervreemdende gesprekje dat ik met hem had, dat de goede man door Alzheimer getroffen was. Ik had een camera mee (eentje met rolfilm) en heb hem gevraagd of ik een portret van hem mocht maken. Dat is (anders dan hoe ik dat digitaal doe) bij slechts 1 foto gebleven. Technisch is het ook nog eens geen topper; de lucht is helemaal uitgebleekt. Ik had geen lichtmeter bij me en moest diafragma en sluitertijd schatten. De foto is ook zeker niet van een zelfde gemakkelijke schoonheid als de Lissabon foto, maar minstens zo boeiend....

Is kwaliteit dan of iets boeiend is

Ja, ik denk dat kwaliteit wel iets te maken heeft met hoe boeiend een foto is. Of je er langer dan 1 of 2 seconden naar wilt kijken en er liefst nog een tweede keer naar kijkt. Of het beeld in het hoofd houdt. Dat boeiende zit bijvoorbeeld, en daarmee kom ik terug op Zen en de kunst van het motoronderhoud, in de dubbele laag in zo'n foto of in het feit dat je niet weet wat je precies ziet. Je ziet hier een man in een stadslandschap, maar door zijn blik, door zijn houding, sjaal en jas, hangt er een heel verhaal in de lucht. Dat verhaal ga je zelf proberen in te vullen wanneer je naar zo'n foto kijkt en dat zegt niet alleen iets over die foto, maar ook iets over jou. Er ontstaat een soort wisselwerking tussen het beeld en hoe jij dat beeld ervaart. Die betrokkenheid zorgt er voor dat je de foto misschien niet als 'mooi' ervaart, maar wel als 'boeiend' en daarmee misschien als inhoudelijk 'goed'. Zeg maar dat het een foto met een soort van kwaliteit is.

Het boek, een tips en over volgende week

Als je op zoek gaat naar het boek : Bij bol.com als pocket voor net geen 2 tientjes (Of als eBook voor net geen 12). Nog een kleine tip bij de pocket versie : aangezien je pas vanaf 20 euro kosteloze bezorging van je bestelling hebt, kun je er beter een intrigerend eBook (volledig onleesbaar) bij nemen : Кому на Руси жить хорошо (prijs valt mee, 2 cent, waardoor je samen op € 20,01 komt !)

Volgende week meer over kwaliteit zoals ik die ten aanzien van mijn fotografie zie, maar dan vanuit een heel andere invalshoek. Dan gezien van kwaliteit van beslissingen; iets waar ik me in mijn werkzame leven mee bezig houd.