Vorige week maakten we in SPAGHETTI een wandeling over de begraafplaats in Boedapest. Dat soort wandelingen op kennelijk rare locaties moet zo af en toe even. Ik kom al heel lang voor mijn plezier op diverse begraafplaatsen, ook gewoon in eigen stad. Deze week gaan we opnieuw op pad, maar nu "gewoon" in de stad. In Valencia om precies te zijn. Waar het, toen ik er was, mooi weer was met veel zon en temperaturen boven de 30 graden in de schaduw. Met zo veel zon heb je al snel licht dat voor sterke contrasten in je foto's zorgt, waardoor je bijna wel moet kiezen voor zwart-wit beelden.

Zwart-wit; een kwestie van verliezen

Niets in het leven is zwart-wit. Niet alleen omdat je de dingen vaak van meer dan één kant kunt bekijken, maar ook omdat er, ook wanneer je maar vanaf één kant kijkt, vaak nuances te vinden zijn, meer dimensies, meer lagen en daarmee begrijpelijkheid van onbegrijpelijke zaken. Of verdraagbaarheid van onverdraaglijke zaken.

Hoe wordt iets zwart-wit ? Eerst even fotografisch gezien : een heel simpel recept dat in alle fotobewerking software werkt. Maak het "contrast" van een foto flink hoger en je bent de nuancering kwijt; maak de "verzadiging" minder en je raakt de kleur-dimensie kwijt. Als je je er echt in gaat verdiepen blijken er nog heel veel meer mogelijkheden te zijn om van kleurenfoto tot zwart-wit beeld te komen, maar het komt wel altijd neer op "verlies"; op het verliezen van kleuren en het verliezen van nuances. En wat je dan over houdt is een lekker simpel beeld.

Zwart-wit en "de anderen"

Ook meningen en standpunten lenen zich er goed voor om zwart-wit te maken. Daar valt iets tégen te zeggen, want je gaat snel grenzen over, maar gelukkig vooral andermans grenzen. Het is daarmee het begrip voor die anderen dat als eerste sneuvelt. Aan de andere kant is het wel verleidelijk. Zwart-wit denken maakt het leven een stuk eenvoudiger voor de zwart-wit denker zelf...

En nee, het is zeker niet zo dat mijn moraliteit nou bepaald onberispelijk is, tenslotte wordt niemand gelukkig zonder zonden. Door de gedachte dat er dingen zijn die gebeuren en dingen die hadden kunnen gebeuren snap ik iets meer van dat alles "anders" had kunnen zijn. Op die basis kan ik me, althans zo zie ik mezelf, verplaatsen in anderen. Niet alleen in anderen die vergelijkbaar met mij zijn, maar ook in anderen die anders zijn (ja, die is gewaagd, daar ga ik vast commentaar op krijgen).

Even terug naar de fotografie. Op pad in Valencia dus. Ondanks de hitte betekent dat lopen, lopen, lopen en kijken, kijken, kijken. Laten we eerst maar even wat beeldmateriaal doen voor ik verder ga :

Zwart-witte meningen en standpunten

Zwart-wit is snel "mooi". Als een foto twijfelachtig is en je maakt hem zwart-wit, wordt het soms nog best wat. Net als meningen trouwens. Hoe zwart-witter, hoe helderder een standpunt is. Door het contrast lijkt het al snel een veelzeggend en krachtig standpunt, want hoe harder een mening is, des te duidelijker. En hoe duidelijker, hoe eenvoudiger te volgen. Dat je niet meer ziet wat je bent "kwijtgeraakt" tijdens het zwart-wit maken, wordt goedgemaakt door de kracht van de boodschap.

Ik werk, zoals je de afgelopen weken hebt kunnen zien, vaak in zwart-wit. Ja, ja, dat zijn dus allemaal foto's die het anders niet zouden redden, hoor ik je denken. Soms wel...Vandaag heb ik er daar een paar van, zoals de bovenstaande twee. Die hebben wat mij betreft te weinig inhoud om mee te mogen doen. Nadat ze zwart-wit zijn geworden, lijkt het nog wel wat, maar zo gauw ik me afvraag waar het over gaat (waar kijk ik naar en vooral waarom), vallen ze door de mand.

Dus ja, inderdaad zal een deel van mijn zwart-witten mogelijk in die categorie vallen, maar dat is bij de foto's uit de berichten van afgelopen weken niet de reden waarom ik ze zwart-wit heb gemaakt. Ik probeer een essentie te vinden door de kleur-nuancering uit het beeld te halen en tegelijk de inhoudelijke nuancering vast te houden; om de betekenislaag juist naar voren te laten komen en op die manier gevoel in mijn foto's te houden.

 

Zwart-wit en toch vaag

De eerste twee foto's uit dit bericht waren, visueel best aardige, vastleggingen zonder al te veel betekenis. Bovenstaande twee beelden zijn wat verwarrender en daarmee boeiender, want er blijken nuances te zijn; meer lagen dan het in eerste instantie lijkt. Experimenten ook; maar dat weet ik alleen. Ook bij deze twee kun je denken "waar kijk ik eigenlijk naar", maar voor mij is er een antwoord dat meer gaat over hoe ik in de wereld sta dan bij de eerste twee beelden. Met een beetje geluk had je al door dat er iets "uit te zoeken" was in die foto's; een soort onrustig gevoel dat er iets niet klopt.

De linker foto lijkt in eerste instantie volledig onscherp, maar het blijkt dat de stoep onder in beeld wel scherp is. Daarmee wil ik laten zien dat deze foto een waarneming vanuit mij is; dat eigenlijk iedere foto die ik maak een waarneming vanuit mij is. Dit is echt een idee dat in een serie uitgewerkt moet worden en niet in één beeld. Met deze invalshoek stel ik mezelf centraal in de wereld (en ja, dat is niet altijd fijn, maar is wel één van mijn kanten). Door het gebrek aan kleur ontstaat een beeld zonder aandachttrekkers; de mate van vaagheid wordt de hoofddimensie. Dat resulteert in een bijna solipsistisch* beeld. IK ben er, maar de rest van de wereld...

* Solipsisme (van solus, alleen, en ipse, zelf) is het geloof of de filosofie dat er maar een enkel bewustzijn bestaat: dat van de waarnemer. Het hele universum en alle andere personen waarmee gecommuniceerd wordt, bestaan slechts in de geest van de waarnemer

Zwart-wit zonder mening

Het tweede beeld is op een andere manier raar. Het heeft geen onderwerp. Voor wat betreft de visuele aantrekkingskracht zou de fontein of het achterliggende gebouw het onderwerp moeten zijn. Doordat het beeld zwart-wit is, trekken die geen aandacht en ze zijn bovendien vaag. De bankjes of de roes-uitslapende jongen in het gras zijn ook geen overtuigend onderwerp. Dit is dus meer het experiment; een foto zonder onderwerp...

Zwart-wit doen of laten gebeuren

Onderstaand beeld is ook in zwart-wit, maar de in dit geval heeft kleur-variant ongeveer dezelfde werking. En ja, ik kan natuurlijk een heel verhaal houden over donker versus licht en ouderdom-jeugd en traagheid-beweging en naar mij toe of van mij af. Het verhaal is zo gevonden... En zelfs geloofwaardig ! Maar nee, dit beeld is niet gemaakt met die intentie; sterker nog, het is een montage van twee foto's op een plek die me boeide door zijn beslotenheid en de verwachting die zo'n zijstraat schept. En dan maar wachten op wat er gebeurt. Trouwens is het wel een montage met die eerder genoemde gedachten in het achterhoofd.

 

Zwart-wit en de dubbelheid van het bestaan

Tenslotte een beeld dat voor mij duidelijker een beeld is dat mijn handtekening draagt. Zwart-wit, dit keer niet om iets kwijt te raken, maar juist om iets te vinden. Het zwart-wit draagt hier bij aan de inhoud; het laat de donkere kant van de wereld goed contrasteren met de lichte kant. De overhellende donkere zijde die deze dame in de rug overschaduwt; het nog donkerder gat in de muur, waardoor de illusie van een tweede, duistere, wereld achter de muur wordt gewekt, die gelukkig met een metalen rooster is afgeschermd van onze kant van die scheidingsmuur...

Zwart-wit kijken en denken

Voor deze week naderen we het eind van de stadswandeling. In zwart-wit en met een verhaal. Maar de wereld is niet zwart-wit, dus hoe bepaal ik wat ik op de foto wil hebben en hoe ? En ook vraag je je misschien af of ik op het moment dat ik die foto maak het verhaal er al bij heb, of verzin ik dat allemaal later pas ?

Om met het eerste te beginnen. Nee, de wereld is niet zwart-wit, maar wanneer je je ogen dichtknijpt tot smalle spleetjes zie je licht en donker veel duidelijker en kun je vaak al wel een voorstelling maken van hoe iets er in zwart-wit uit gaat zien.

En voor wat betreft punt twee, nee, die uitleg heb ik in veel gevallen nog lang niet zo helder als dat ik dat achteraf kan verwoorden. Vaak heb ik al wel een bepaald gevoel bij een beeld dat ik aan het maken ben. Dat gevoel zorgt er namelijk voor dat ik het wil maken, dat ik een standpunt kies, dat ik na de eerste foto vaak denk dat het beter kan en aanpassingen doe aan standpunt, belichting, scherpte of het moment. Soms wacht ik tot er iets gebeurt; soms juist het tegenovergestelde.

Kortom: ik start vanuit een gevoel dat ik heb bij een plek, bij een situatie of een lichtval. Vervolgens krijg ik  een intentie waarmee ik de foto ga maken, al is die intentie mij ook lang niet altijd meteen duidelijk. Soms kom ik er pas na een aantal foto's achter wat ik sta te doen; waar ik naar op zoek ben. Die intentie is in eerste instantie nog niet verbaal. Wel weet ik, bijvoorbeeld bij de solipsistische foto, dat mijn intentie is om de verhouding tussen mij en de wereld te verbeelden. Dan ga ik op zoek naar wegen, bijvoorbeeld in onderwerp, helderheid en scherpte...